Cumhurbaşkanımızın eşi Sayın Emine Erdoğan’ın Harem’de verilen eğitimle ilgili konuşması, sırf cumhurbaşkanımızın eşi olduğu için eleştirildi. Hâlbuki aynı sözleri yıllar önce Halil İnalcık hocamız “Harem bir fuhuş yuvası değil, bir okuldu” şeklinde ifade etmişti.

Harem, “korunan, mukaddes şey ve yer” manasına gelir. Evlerde kadınların erkeklerle karşılaşmadan günlük hayatlarını sürdüreceği bölüme Harem denir. İslâmiyet’ten önceki dönemlerde Ortadoğu’da kurulmuş devletlerde ve İran’da Harem kurumuna rastlanır. Harem, Müslüman toplumlara mahsus bir kurum değildir, dünyanın her tarafında değişik din ve medeniyetlerde Harem’e rastlanılır.

Osmanlı’da Harem
İslâmiyet’ten sonra devlet başkanlarının saraylarında Harem, Emeviler zamanında ortaya çıktı. Abbasiler döneminde saray teşkilatının gelişmesine paralel olarak Harem de kurumlaştı.

Harem teşkilatı daha sonra Selçuklular, Harzemmşahlar ve Memlükler gibi İslâm devletlerinde de aynı yapı üzerinde devam ederek Osmanlı İmparatorluğu’na intikal etti. Harem teşkilatının ilk yılları hakkında fazla bir bilgimiz bulunmuyor. Orhan Gazi devrinde devletin teşkilatlanmasına paralel olarak Harem teşkilatının ilk çekirdeği atılmış olmalıdır. Çelebi Sultan Mehmed devrinden (1413-1421) itibaren Osmanlı sarayında Harem ağalarının görülmeye başlanması Harem’in gelişiminde önemli bir noktadır. Fatih Sultan Mehmed zamanında devlet ve saray teşkilatının oluşmasına paralel olarak Harem-i Hümâyûn da teşkilatlandırıldı. III. Murad’la birlikte Harem halkının sayısı arttı ve büyüdü. Valide sultan, yani padişah anneleri Harem’in yöneticisiydi.

Harem bir okuldu
Osmanlı Haremi, tarih boyunca herkesin ilgisini çeken bir yer olmuştur. Harem denince akla cinsellik gelir, ancak Harem-i Hümayun padişahın evi ve bir eğitim kurumudur. Osmanlı sarayı üç bölümden meydana geliyordu: Harem, Birun ve Enderun. Harem-i Hümayun, Harem’le birlikte Enderun’u içerisine alır. Enderun, Osmanlı’nın erkek yöneticilerinin yetiştiği üst düzey bir okuldu. Harem ise kadın yöneticilerin yetiştiği bir mektepti. Osmanlı tarihçiliğinin en büyük ismi tarihçilerin kutbu, şeyhül- müverrihin Halil İnalcık hocamız, 1990’larda Aktüel Dergisi’ndeki bir yazısında bu durumu “Harem bir fuhuş yuvası değil, bir okuldu” diye ifade etmişti. Hareme giren cariyeler sıkı bir disiplin altında, eğitim görürdü. Önce Türkçe ve İslamiyet öğretilirdi. Türk-İslam âdet ve adabını öğrenen kadınlar, dikiş-nakış, hanendelik, sazendelik, rakkaslık, şiir, hikâye anlatma sanatında ustalaşırdı. Kadınlara dönemin en iyi hocaları ders verirdi. Türk musikisinin en büyük isimlerinden Tekbir’in bestekârı Itrî ve 19. yüzyılın büyük bestekârı Hacı Arif Bey, Harem hocalarındandı.

Erhan AFYONCU / Sabah